Caspar Luyken
Caspar Luyken (1672 - 1708) was een prentkunstenaar en boekillustrator die eind 17e eeuw, begin 18e eeuw werkte. Er is helaas niet veel over hem te vinden. Ook is er in zijn kunst niet veel persoonlijkheid te vinden; De Luykens, Caspar en zijn vader, werkten beiden in opdracht van een werkgever; er is dus geen sprake van vrije keuzes voor het onderwerp van hun etsen. Ook betekent dit dat hun werken vaak een historisch of een mythologisch beeld voorstellen.
Caspar Luyken heeft zijn teken en etskunst van zijn vader geleerd, Jan Luyken, die ook als boekillustrator werkte. Dit is hem jong bijgebracht; op zijn zestiende begon Luyken al zijn vader helpen bij zijn werk, waarna hij niet veel later zijn eigen opdrachtgevers begon te zoeken. Van een familie van vijf kinderen is hij de enige die het tot volwassenheid heeft gered. Caspar Luyken was waarschijnlijk dicht bij het eind van de 17e eeuw naar Duitsland vertrokken, waar hij vervolgens kort heeft gewoond; al snel keerde hij terug naar Nederland, waar hij binnen een jaar een vrouw kreeg, en vervolgens een zoon. Helaas heeft hij weinig tijd met ze kunnen besteden; in 1708 ging hij op 40-jarige leeftijd dood.
Caspar Luyken, November, 1700. Ets en gravure.
Een prent in Caspar Luyken’s 12-maandelijkse prentenreeks. November is de maand voor het jagen, voordat de winter voedsel schaars maakt: Caspar beeldt dit in detail uit. In het midden beeldt hij een man met een geweer uit; hij draagt meerdere geslachte dieren bij zich en houdt het gezelschap van drie jachthonden. Dit is een jager. Rechts-bovenin is het sterrenbeeld ‘de boogschutter’ te vinden; deze begint in november. Een man op een paard jaagt een hert met de hulp van een hond in de achtergrond. Licht en donker is gevormd door de dichtheid van dunne lijntjes of stippen op elkaar. Eronder staat een tekst in het Duits: ‘Als de bomen en de velden leeg zijn, is het tijd voor het jagersvolk om in actie te komen.’
Noor 2022
Caspar Luyken heeft zijn teken en etskunst van zijn vader geleerd, Jan Luyken, die ook als boekillustrator werkte. Dit is hem jong bijgebracht; op zijn zestiende begon Luyken al zijn vader helpen bij zijn werk, waarna hij niet veel later zijn eigen opdrachtgevers begon te zoeken. Van een familie van vijf kinderen is hij de enige die het tot volwassenheid heeft gered. Caspar Luyken was waarschijnlijk dicht bij het eind van de 17e eeuw naar Duitsland vertrokken, waar hij vervolgens kort heeft gewoond; al snel keerde hij terug naar Nederland, waar hij binnen een jaar een vrouw kreeg, en vervolgens een zoon. Helaas heeft hij weinig tijd met ze kunnen besteden; in 1708 ging hij op 40-jarige leeftijd dood.
Caspar Luyken, November, 1700. Ets en gravure.
Een prent in Caspar Luyken’s 12-maandelijkse prentenreeks. November is de maand voor het jagen, voordat de winter voedsel schaars maakt: Caspar beeldt dit in detail uit. In het midden beeldt hij een man met een geweer uit; hij draagt meerdere geslachte dieren bij zich en houdt het gezelschap van drie jachthonden. Dit is een jager. Rechts-bovenin is het sterrenbeeld ‘de boogschutter’ te vinden; deze begint in november. Een man op een paard jaagt een hert met de hulp van een hond in de achtergrond. Licht en donker is gevormd door de dichtheid van dunne lijntjes of stippen op elkaar. Eronder staat een tekst in het Duits: ‘Als de bomen en de velden leeg zijn, is het tijd voor het jagersvolk om in actie te komen.’
Noor 2022
Vraag probleemstelling 1
In de 17e eeuw was de voornamelijkste en belangrijkste functie van de drukkunst om gebruikt te worden voor het illustreren van boeken. In de 20e eeuw onstaan nog twee belangrijke functies voor de drukkunst. Noem er hier één van.
- De Tweede Wereldoorlog speelt af tijdens het begin van de 20e eeuw. Tijdens deze tijd werdt er veel gebruik gemaakt van propaganda: hiervoor werdt voornamelijk prentkunst gebruikt, omdat dit veel herhaald kon worden.
- In het einde van de 20e eeuw vindt de onstaan en groei van de consumptiemaatschappij plaats. Hierbij werdt de drukkunst vooral ingezet voor reclame en als kunstvorm in de popart.
In de 17e eeuw was de voornamelijkste en belangrijkste functie van de drukkunst om gebruikt te worden voor het illustreren van boeken. In de 20e eeuw onstaan nog twee belangrijke functies voor de drukkunst. Noem er hier één van.
- De Tweede Wereldoorlog speelt af tijdens het begin van de 20e eeuw. Tijdens deze tijd werdt er veel gebruik gemaakt van propaganda: hiervoor werdt voornamelijk prentkunst gebruikt, omdat dit veel herhaald kon worden.
- In het einde van de 20e eeuw vindt de onstaan en groei van de consumptiemaatschappij plaats. Hierbij werdt de drukkunst vooral ingezet voor reclame en als kunstvorm in de popart.
Vraag probleemstelling 3
Casper en Jan Luyken: Het menselyk bedryf (1694)
Casper Luyken en zijn vader Jan Luyken werkten vaak samen in dienst van een opdrachtgever. Ze zijn prentkunstenaars, ambachtsmannen. Hun vak wordt van generatie doorgegeven. Tot hoeverre sluit dit aan bij het leerproces van een 17e eeuwse kunstenaar?
- Casper en zijn vader zijn een goed voorbeeld voor het kunstenaarschap in de 17e eeuw. Jonge kunstenaars leerden onder een leermeester is kenmerkend voor de 17e eeuw in Nederland: ook schilders specialiseerden in ‘Genres’ waardoor hun werk herkenbaar (samenhangend) kon blijven. Het werk werd gemaakt om verkocht te worden, en schilders kregen een ambachtelijke opleiding in speciale schildersateliers.
Casper en Jan Luyken: Het menselyk bedryf (1694)
Casper Luyken en zijn vader Jan Luyken werkten vaak samen in dienst van een opdrachtgever. Ze zijn prentkunstenaars, ambachtsmannen. Hun vak wordt van generatie doorgegeven. Tot hoeverre sluit dit aan bij het leerproces van een 17e eeuwse kunstenaar?
- Casper en zijn vader zijn een goed voorbeeld voor het kunstenaarschap in de 17e eeuw. Jonge kunstenaars leerden onder een leermeester is kenmerkend voor de 17e eeuw in Nederland: ook schilders specialiseerden in ‘Genres’ waardoor hun werk herkenbaar (samenhangend) kon blijven. Het werk werd gemaakt om verkocht te worden, en schilders kregen een ambachtelijke opleiding in speciale schildersateliers.
Vraag probleemstelling 4
Afbeelding 1: De Goudsmit. Jan Luyken, ~1690 Afbeelding 2: De Plaatsnijder. Jan Luyken, ~1690
Bekijk afbeelding 1 en 2.
Hierboven een zijn twee werken van Jan Luyken, etser en boekprentkunstenaar. ‘De Plaatsnijder’ (een Etser) en ‘De Goudsmit’ maken deel uit van grote collectie waarin werkende mensen weergeven worden. Bij welk idee van ‘de kunstenaar’ past dit zelfbeeld? Noem een aspect van de voorstelling waarin dit te zien is.
- De etser wordt weergeven tijdens het werken; het gezicht is weggedraaid naar zijn werk en er is een hulp aanwezig. Het is een ambacht; sober en nuttig.
- Er is weinig verschil tussen het beeld van ‘de goudsmid’ en het zelfbeeld van ‘de etser’.
Bekijk afbeelding 1 en 2.
Hierboven een zijn twee werken van Jan Luyken, etser en boekprentkunstenaar. ‘De Plaatsnijder’ (een Etser) en ‘De Goudsmit’ maken deel uit van grote collectie waarin werkende mensen weergeven worden. Bij welk idee van ‘de kunstenaar’ past dit zelfbeeld? Noem een aspect van de voorstelling waarin dit te zien is.
- De etser wordt weergeven tijdens het werken; het gezicht is weggedraaid naar zijn werk en er is een hulp aanwezig. Het is een ambacht; sober en nuttig.
- Er is weinig verschil tussen het beeld van ‘de goudsmid’ en het zelfbeeld van ‘de etser’.
Vraag probleemstelling 7
Bekijk de afbeelding 'November (1700)'.
Het bovenstaande werk is gemaakt door een Casper Luyken, prentkunstenaar: veel van zijn kunst diende om teksten over het heden of verleden te verhelderen of te illustreren. Dit werk beeldt de maand van november af in één plaatje. Biografisch gezien is er weinig bekend over de kunstenaar. Welke kunsthistorische benadering is wel nuttig bij het bekijken van zijn werk? Gebruik de afbeelding als voorbeeld.
- De kunstsociologische benadering is nuttig voor het benaderen van Casper Luyken’s werk. De prent is gemaakt om iets te verhelderen of te illustreren: het moet dus makkelijk begrepen moeten worden door het publiek van die tijd. Er is geen ruimte voor interpretatie en de kunstenaar zelf maakt weinig uit voor de inhoud.
- De semiotische benadering is nuttig bij het benaderen van Casper Luyken’s werk. Om de maand november te kunnen afbeelden zou hij welbekende tekens nodig hebben gehad die men makkelijk als november kon interpreteren of met de maand associeerde.
Bekijk de afbeelding 'November (1700)'.
Het bovenstaande werk is gemaakt door een Casper Luyken, prentkunstenaar: veel van zijn kunst diende om teksten over het heden of verleden te verhelderen of te illustreren. Dit werk beeldt de maand van november af in één plaatje. Biografisch gezien is er weinig bekend over de kunstenaar. Welke kunsthistorische benadering is wel nuttig bij het bekijken van zijn werk? Gebruik de afbeelding als voorbeeld.
- De kunstsociologische benadering is nuttig voor het benaderen van Casper Luyken’s werk. De prent is gemaakt om iets te verhelderen of te illustreren: het moet dus makkelijk begrepen moeten worden door het publiek van die tijd. Er is geen ruimte voor interpretatie en de kunstenaar zelf maakt weinig uit voor de inhoud.
- De semiotische benadering is nuttig bij het benaderen van Casper Luyken’s werk. Om de maand november te kunnen afbeelden zou hij welbekende tekens nodig hebben gehad die men makkelijk als november kon interpreteren of met de maand associeerde.